Cursusjaar 2024-2025

Lezingenreeks Thomas van Aquino

Wanneer er een jubileum in het zicht komt van een grote denker uit het verleden, dan wordt niet zelden op de actualiteit van die persoon ook voor onze tijd gefocust. Deze insteek is niet verwonderlijk, want zinvolle en waardevolle gedachten kunnen in een tijdsgewricht van vooruitgang, van acceleratie en van constante verandering snel in vergetelheid geraken. Daarnaast kan een actief progressie-fetisjisme er zelfs voor zorgen dat de eigen tijd zichzelf als de telkens onuitgesproken “beste van alle tijden” beschouwt. Zelfs hedendaagse bedreigingen van verworvenheden uit het verleden – zoals een liberale democratie, een rechtsstaat, godsdienstvrijheid of vrijheid van meningsuiting – kunnen het onderhuidse superioriteitsgevoel dat wij de tot nu toe beste gestalte in de mensheidsgeschiedenis zijn, nauwelijks aantasten. De ideeën van een transhumanisme en een posthumanisme versterken dit gevoel alleen nog maar, omdat wij als ‘postmoderne’ mensen de eersten zijn die op de drempel staan de gegroeide menselijke natuur actief te overschrijden naar ‘iets nieuws’.

Gedachten van auteurs uit het verleden

De gedachte dat personen en persoonlijkheden uit het verleden met hun ideeën onze huidige tijd kunnen verrijken heeft dus een impliciete hindernis te overwinnen. Natuurlijk zijn ontdekkingsreizigers en uitvinders hierbij een uitzondering, want zij hebben door hun prestaties onherroepelijk bijgedragen aan de zichtbare en meetbare ‘vooruitgang van de mensheid’, maar geestwetenschappers als theologen, filosofen en psychologen zijn door hun steeds discutabele ideeën veelmeer ‘aan de tand des tijds’ onderhevig geweest. De nadruk echter dat ook zij ons mensen in onze tijd ‘iets te zeggen hebben’ schuift ons voorbehoud nog niet automatisch aan de kant, maar het kan iedereen die met een open geesthouding in deze wereld staat nieuwsgiering maken, het denken van denkers uit het verleden (opnieuw) onder ogen te zien. Misschien zijn wij inderdaad wel waardevolle inzichten kwijt geraakt. Misschien waren de gedachten van auteurs uit het verleden voor hun eigen tijd zo nieuw, dat zij pas nu hun geestkracht kunnen ontvouwen.

Misschien durven wij het perspectief in te nemen dat sommige personen uit de geschiedenis een uitzonderlijke gave van verstandelijk inzicht hebben ontvangen die alle latere generaties nog steeds verwonderd doet staan.

De uitzonderlijke inzichten van Thomas van Aquino

Eén van de personen die aan alle drie voorbehouden in zekere zin doet beantwoorden, viert in 2025 de 800steverjaardag: Thomas van Aquino (1225-1274). Reeds zijn tijdgenoten hadden hem de bijnaam ‘doctor angelicus’, de ‘engelachtige leraar’ gegeven, omdat zijn inzichten die hij als magister aan de universiteit van Parijs verwoordde en in vele geschriften heeft nagelaten, de wereld van de menselijke geest van zijn tijd op een uitzonderlijke manier wist te verlichten. Sindsdien is Thomas van Aquino uit het filosofische en theologische discours niet meer verdwenen, ook al heeft de aandacht voor zijn omvangrijk Oeuvre vele tijdgebonden variaties en gradaties gekend. De kritische editie (‘Leonina’) die in de jaren ’80 van de 19e eeuw is begonnen (en nog steeds wordt voortgezet), de inmiddels wijdverbreide vertalingen van vele van zijn werken en het volledig gedigitaliseerde opus (www.corpusthomisticum.org) leggen van een blijvende waardering een breed getuigenis af.

Wie het eigen denken door Thomas van Aquino lange tijd laat begeleiden, die ontdekt telkens weer – soms op onverwachte terreinen en momenten – verrassende en verbazingwekkende uitspraken die het denk- en verwachtingspatroon plotseling aangrijpen, soms irriteren, soms verruimen en soms verheffen.

De vruchten van Thomas’ denken in 8 thema’s

Een aantal van dergelijke uitspraken zullen in deze cursus de leidraad zijn om telkens een bepaald thema nader onder ogen te zien. Daarbij zal het de bedoeling zijn enerzijds Thomas’ denken in zijn tijd te leren kennen, maar ook van het misschien onverwachte experiment te profiteren dat zijn denken juist niet beïnvloed is door de wisselende en wisselvallige geschiedenis van de laatste 800 jaren. Natuurlijk is geen enkel denken ‘tijdloos’, maar het loont de moeite om eens de sprong te wagen naar een persoon die – volgens de getuigenissen uit zijn tijd – een geestkracht bezat, om als een simultane schaakspeler drie secretarissen tegelijkertijd over verschillende onderwerpen zijn gedachten te laten opschrijven. 

De vruchten van dit denken te plukken kan niet alleen interessant, maar vooral ook betekenisvol zijn.

De 8 thema’s

Datums en locatie